Artikel 3.86 van het Besluit kwaliteit leefomgeving (zie ontwerpbesluit kwaliteitsborging) schrijft voor dat de kwaliteitsborger zijn opdrachtgever en de andere bij de bouwwerkzaamheden betrokken partijen direct informeert over afwijkingen van voorschriften. De plicht uit de Wkb leidt ertoe dat gemeenten geïnformeerd worden over een strijdigheid met de voorschriften. Vanuit het principebeginsel tot handhaving zal een gemeente moeten onderzoeken in hoeverre er sprake is van een noodzaak tot handhavend optreden. Het is aan de gemeente zelf om te bepalen of wel of niet handhavend wordt opgetreden. Dit is overigens geen vrijblijvende keuze: gemeente zijn op grond van het Omgevingsbesluit verplicht om een uitvoerings- en handhavingsstrategie op te stellen. De wijze waarop wordt omgegaan met informatie van een kwaliteitsborger zal onderdeel moeten uitmaken van de handhavingsstrategie. Het is aan de gemeente zelf om de handhavingstrategie vorm te geven, maar in ieder geval zal een prioriteitstelling onderdeel moeten uitmaken van de strategie. 

Ook nu al zijn gemeenten verplicht om handhavingsbeleid – zoals het nu nog heet – op te stellen. De praktijk laat zien dat het huidige beleid (noodzakelijkerwijs!) de nodige ruimte laat om maatwerk te leveren en de reactie op een melding dus af te laten hangen van de exacte inhoud van die melding. 

Het is uiteindelijk dus aan de gemeente om te bepalen of wel of niet wordt opgetreden. Aangezien de Wkb een informatieplicht voorschrijft is de gemeente niet verplicht om aan de melder van de informatie verantwoording af te leggen over de getroffen maatregelen. Dit in tegenstelling tot een formeel handhavingsverzoek, waarbij dit wel het geval is.

Treedt een gemeente niet direct op dan is dat geen vrijwaring voor eventueel optreden op een later tijdstip – voor of na ingebruikname.

Het juridisch kader biedt een gemeente zeer veel ruimte die in de praktijk deels wordt ingeperkt door de algemene beginselen van behoorlijk bestuur (abbb’s).  Deze geschreven en ongeschreven regels zijn ontstaan in de jurisprudentie en bepalen een groot deel van het handelen van de overheid. Vanuit het oogpunt van het rechtszekerheidsbeginsel mag van een gemeente worden verwacht dat indien ingrijpen noodzakelijk is, dit direct wordt gedaan. Ook gelijkheidsbeginsel en het motiveringsbeginsel zullen er in de praktijk voor zorgen dat gemeenten gelijke gevallen gelijk zullen behandelen en dat betrokkenen geïnformeerd zullen worden. Van belang is echter wel dat een gemeente te allen tijde de mogelijkheid heeft om in te grijpen indien een eerdere afweging onjuist bleek te zijn. Dat is de taak die een gemeente als bevoegd gezag heeft.

De VNG heeft een factsheet opgesteld waar ondermeer ook deze vraag aan de orde komt. De factsheet is hier te downloaden.